| Server IP : 103.119.228.120 / Your IP : 3.149.251.26 Web Server : Apache System : Linux v8.techscape8.com 3.10.0-1160.119.1.el7.tuxcare.els2.x86_64 #1 SMP Mon Jul 15 12:09:18 UTC 2024 x86_64 User : nobody ( 99) PHP Version : 5.6.40 Disable Function : shell_exec,symlink,system,exec,proc_get_status,proc_nice,proc_terminate,define_syslog_variables,syslog,openlog,closelog,escapeshellcmd,passthru,ocinum cols,ini_alter,leak,listen,chgrp,apache_note,apache_setenv,debugger_on,debugger_off,ftp_exec,dl,dll,myshellexec,proc_open,socket_bind,proc_close,escapeshellarg,parse_ini_filepopen,fpassthru,exec,passthru,escapeshellarg,escapeshellcmd,proc_close,proc_open,ini_alter,popen,show_source,proc_nice,proc_terminate,proc_get_status,proc_close,pfsockopen,leak,apache_child_terminate,posix_kill,posix_mkfifo,posix_setpgid,posix_setsid,posix_setuid,dl,symlink,shell_exec,system,dl,passthru,escapeshellarg,escapeshellcmd,myshellexec,c99_buff_prepare,c99_sess_put,fpassthru,getdisfunc,fx29exec,fx29exec2,is_windows,disp_freespace,fx29sh_getupdate,fx29_buff_prepare,fx29_sess_put,fx29shexit,fx29fsearch,fx29ftpbrutecheck,fx29sh_tools,fx29sh_about,milw0rm,imagez,sh_name,myshellexec,checkproxyhost,dosyayicek,c99_buff_prepare,c99_sess_put,c99getsource,c99sh_getupdate,c99fsearch,c99shexit,view_perms,posix_getpwuid,posix_getgrgid,posix_kill,parse_perms,parsesort,view_perms_color,set_encoder_input,ls_setcheckboxall,ls_reverse_all,rsg_read,rsg_glob,selfURL,dispsecinfo,unix2DosTime,addFile,system,get_users,view_size,DirFiles,DirFilesWide,DirPrintHTMLHeaders,GetFilesTotal,GetTitles,GetTimeTotal,GetMatchesCount,GetFileMatchesCount,GetResultFiles,fs_copy_dir,fs_copy_obj,fs_move_dir,fs_move_obj,fs_rmdir,SearchText,getmicrotime MySQL : ON | cURL : ON | WGET : ON | Perl : ON | Python : ON | Sudo : ON | Pkexec : ON Directory : /usr/local/ssl/local/ssl/local/apache.backup/manual/ |
Upload File : |
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd">
<html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" lang="tr" xml:lang="tr"><head>
<meta content="text/html; charset=UTF-8" http-equiv="Content-Type" />
<!--
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
This file is generated from xml source: DO NOT EDIT
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
-->
<title>Günlük Dosyaları - Apache HTTP Sunucusu Sürüm 2.4</title>
<link href="./style/css/manual.css" rel="stylesheet" media="all" type="text/css" title="Main stylesheet" />
<link href="./style/css/manual-loose-100pc.css" rel="alternate stylesheet" media="all" type="text/css" title="No Sidebar - Default font size" />
<link href="./style/css/manual-print.css" rel="stylesheet" media="print" type="text/css" /><link rel="stylesheet" type="text/css" href="./style/css/prettify.css" />
<script src="./style/scripts/prettify.min.js" type="text/javascript">
</script>
<link href="./images/favicon.ico" rel="shortcut icon" /></head>
<body id="manual-page"><div id="page-header">
<p class="menu"><a href="./mod/">Modüller</a> | <a href="./mod/directives.html">Yönergeler</a> | <a href="http://wiki.apache.org/httpd/FAQ">SSS</a> | <a href="./glossary.html">Terimler</a> | <a href="./sitemap.html">Site Haritası</a></p>
<p class="apache">Apache HTTP Sunucusu Sürüm 2.4</p>
<img alt="" src="./images/feather.png" /></div>
<div class="up"><a href="./"><img title="<-" alt="<-" src="./images/left.gif" /></a></div>
<div id="path">
<a href="http://www.apache.org/">Apache</a> > <a href="http://httpd.apache.org/">HTTP Sunucusu</a> > <a href="http://httpd.apache.org/docs/">Belgeleme</a> > <a href="./">Sürüm 2.4</a></div><div id="page-content"><div id="preamble"><h1>Günlük Dosyaları</h1>
<div class="toplang">
<p><span>Mevcut Diller: </span><a href="./en/logs.html" hreflang="en" rel="alternate" title="English"> en </a> |
<a href="./fr/logs.html" hreflang="fr" rel="alternate" title="Français"> fr </a> |
<a href="./ja/logs.html" hreflang="ja" rel="alternate" title="Japanese"> ja </a> |
<a href="./ko/logs.html" hreflang="ko" rel="alternate" title="Korean"> ko </a> |
<a href="./tr/logs.html" title="Türkçe"> tr </a></p>
</div>
<p>Bir HTTP sunucusunu verimli şekilde yönetebilmek için oluşabilecek
sorunlardan başka sunucunun başarımı ve etkinliği hakkında da bazı geri
bildirimler almak gerekir. Apache HTTP Sunucusu çok kapsamlı ve esnek
bir günlükleme yeteneğine sahiptir. Bu belgede sunucunun günlükleme
yeteneğini nasıl yapılandıracağınızdan ve günlük kayıtlarını nasıl
yorumlayacağınızdan bahsedilecektir.</p>
</div>
<div id="quickview"><a href="https://www.apache.org/foundation/contributing.html" class="badge"><img src="https://www.apache.org/images/SupportApache-small.png" alt="Support Apache!" /></a><ul id="toc"><li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#overview">Giriş</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#security">Güvenlik Uyarısı</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#errorlog">Hata Günlüğü</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#permodule">Modüllere göre günlükleme</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#accesslog">Erişim Günlüğü</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#rotation">Günlük Çevrimi</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#piped">Borulu Günlükler</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#virtualhost">Sanal Konaklar</a></li>
<li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#other">Diğer Günlük Dosyaları</a></li>
</ul><h3>Ayrıca bakınız:</h3><ul class="seealso"><li><a href="#comments_section">Yorum</a></li></ul></div>
<div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="overview" id="overview">Giriş</a></h2>
<table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_log_config.html">mod_log_config</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_log_forensic.html">mod_log_forensic</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_logio.html">mod_logio</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_cgi.html">mod_cgi</a></code></li></ul></td><td /></tr></table>
<p>Apache HTTP Sunucusu, isteğin ilk alınışından itibaren, URL eşleme
işlemleri, bağlantının son çözümlemesi ve bu işlemler sırasına ortaya çıkan
hatalar da dahil olmak üzere sunucunuzda meydana gelen herşeyi günlüklemek
için çok çeşitli mekanizmalar içerir. Buna ek olarak, günlükleme
yetenekleri sağlayan üçüncü parti modüller de kullanılabilir veya mevcut
günlük dosyalarına girdiler enjekte edilebilir. Ayrıca, CGI programları,
PHP betikleri ve benzerleri sunucu hata günlüğüne kendi iletilerini
gönderebilirler.</p>
<p>Bu belgede Apache HTTP Sunucusunun standart parçası olan günlükleme
modülleri hakkında bilgi verilecektir.</p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="security" id="security">Güvenlik Uyarısı</a></h2>
<p>Apache httpd’nin günlük dosyalarını yazdığı dizine yazabilen birinin sunucuyu
başlatan kullanıcı kimliğine (bu genellikle root olur) erişim
kazanabileceğine hemen hemen kesin gözüyle bakılabilir. Sonuçlarının
neler olacağını kestiremiyorsanız günlüklerin yazıldığı dizinde <em>hiç
kimseye</em> yazma erişimi vermeyin; ayrıntılı bilgi için <a href="misc/security_tips.html">güvenlik ipuçları</a> belgesine
bakınız.</p>
<p>Buna ilaveten, günlük dosyaları istemci tarafından sağlanmış bilgiler
de içerebilir. Bu nedenle, kötü niyetli istemcilerin günlük dosyalarına
denetim karakterleri girmeleri olasılığına karşı ham günlükler ele
alınırken dikkatli olunmalıdır.</p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="errorlog" id="errorlog">Hata Günlüğü</a></h2>
<table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/core.html">core</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/core.html#errorlog">ErrorLog</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/core.html#errorlogformat">ErrorLogFormat</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/core.html#loglevel">LogLevel</a></code></li></ul></td></tr></table>
<p>İsmi ve yeri <code class="directive"><a href="./mod/core.html#errorlog">ErrorLog</a></code> yönergesi
ile belirtilen sunucu hata günlüğü, en önemli günlük dosyasıdır. Apache
httpd tarafından istekler işlenirken saptanan hatalar ve tanı bilgileri
bu dosyaya gönderilir. Sunucuyu başlatırken veya sunucu çalışırken bir
sorunla karşılaşıldığında, neyin yanlış gittiğini öğrenmek için
bakılacak ilk yer burasıdır. Günlük kaydı çoğunlukla sorunun nasıl
düzeltileceği ile ilgili ayrıntıları da içerir.</p>
<p>Hata günlüğü normal olarak bir dosyaya yazılır (genellikle, dosyanın
ismi Unix sistemlerinde <code>error_log</code>, OS/2 ve Windows’ta ise
<code>error.log</code>’dur). Ayrıca, Unix sistemlerinde sunucunun
hataları <code>syslog</code>’a veya <a href="#piped">borulamak suretiyle
bir programa</a> aktarması da mümkündür.</p>
<p>Hata günlüğünün biçemi <code class="directive"><a href="./mod/core.html#errorlogformat">ErrorLogFormat</a></code> yönergesi ile belirlenir. Bu yönergeyi
kullanarak günlüklenen değerleri özelleştirebilirsiniz. Bir biçem
belirtmezseniz öntanımlı biçem kullanılır. Örnek tipik bir hata iletisi
içermektedir:</p>
<div class="example"><p><code>
[Fri Sep 09 10:42:29.902022 2011] [core:error] [pid 35708:tid 4328636416]
[client 72.15.99.187] Dosya yok: /usr/local/apache2/htdocs/favicon.ico
</code></p></div>
<p>Günlük girdisinin ilk öğesi iletinin yazıldığı tarih ve saatten oluşur.
İkincisi iletiyi üreten modülün ismi (bu durumda: core) ile raporlanan
bilginin önem derecesini belirtir. Bunu varsa sürecin kimliği ve yine
varsa evre kimliği izler. Sonraki öğe hatanın üretilmesine sebep olan
istemcinin IP adresini içerir. Kalanı iletinin kendisidir (duruma
bakılırsa bir dosyaya yapılan istek yerine getirilememiş).</p>
<p>Hata günlüğünde görünebilecek ileti çeşitliliği oldukça fazladır. Çoğu
yukarıdaki örneğin benzeridir. Hata günlüğü ayrıca, CGI betiklerinin
hata ayıklama çıktılarını da içerir. Bir CGI betiği tarafından standart
hataya (<code>stderr</code>) yazılan her türlü bilgi doğrudan hata
günlüğüne kopyalanır.</p>
<p>Hata günlüğüne ve erişim günlüğüne <code>%L</code> dizgeciği konularak
erişim günlüğündeki girdi ile hata günlüğündeki girdiyi ilişkilendirecek
bir günlük girdisi kimliği oluşturulabilir.
<code class="module"><a href="./mod/mod_unique_id.html">mod_unique_id</a></code> yüklüyse günlük girdisi kimliği olarak
onun eşsiz istek kimliği de kullanılır.</p>
<p>Sunucuyu denerken olası sorunlara karşı hata günlüğünü sürekli
izlemelisiniz. Unix sistemlerinde bunu şöyle bir komutla
sağlayabilirsiniz:</p>
<div class="example"><p><code>
tail -f error_log
</code></p></div>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="permodule" id="permodule">Modüllere göre günlükleme</a></h2>
<p><code class="directive"><a href="./mod/core.html#loglevel">LogLevel</a></code> yönergesi, günlük
iletisinin üretilmesine sebep olan modüle bağlı bir önem seviyesi
belirleyebilmenizi sağlar. Bu yolla sorun yaşadığınız modülle ilgili
günlük musluklarını sonuna kadar açabiliri ek olarak ilgilendiğiniz diğer
modüllerle ilgili ayrıntıları da edinebilirsiniz. Özellikle
<code class="module"><a href="./mod/mod_proxy.html">mod_proxy</a></code> veya <code class="module"><a href="./mod/mod_rewrite.html">mod_rewrite</a></code> gibi
modüllerde yapılmak isteneni denerken neler olup bittiğini ayrıntılarıyla
bilmek istediğiniz durumlarda kullanışlıdır.</p>
<p>Bunu <code class="directive">LogLevel</code> yönergesinde modülün ismini
belirterek yapabilirsiniz:</p>
<pre class="prettyprint lang-config">LogLevel info rewrite:trace5</pre>
<p>Bu satırla ana <code class="directive">LogLevel</code> info'ya ayarlanırken
<code class="module"><a href="./mod/mod_rewrite.html">mod_rewrite</a></code> için musluk <code>trace5</code> seviyesine
kadar açılmaktadır.</p>
<div class="note">Bu yönerge, Apache HTTP Sunucusunun evvelki sürümlerinde mevcut olan
<code>RewriteLog</code> gibi günlükleme modüllerinin yerini almıştır.
</div>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="accesslog" id="accesslog">Erişim Günlüğü</a></h2>
<table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_log_config.html">mod_log_config</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_setenvif.html">mod_setenvif</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#customlog">CustomLog</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#logformat">LogFormat</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_setenvif.html#setenvif">SetEnvIf</a></code></li></ul></td></tr></table>
<p>Sunucu erişim günlüğü sunucu tarafından işleme alınan tüm istekleri
kaydeder. Erişim günlüğünün yeri ve içeriği <code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#customlog">CustomLog</a></code> yönergesi ile belirlenir.
<code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#logformat">LogFormat</a></code> yönergesi ile
günlük içeriğini kişiselleştirmek mümkündür. Bu bölümde sunucunun
bilgileri erişim günlüğüne kaydetmesi için nasıl yapılandırılacağından
bahsedilecektir.</p>
<p>Şüphesiz, bilginin erişim günlüğünde saklanması günlük yönetiminde ilk
adımı oluşturur. Sonraki adım yararlı istatistikleri üretmek için bu
bilgiyi incelemektir. Günlük incelemesi bu belgenin kapsamına dahil
değildir ve aslında bu işlem sunucunun yaptığı işlerden biri değildir.
Bu konu ve günlük incelemesi yapan uygulamalar hakkında daha ayrıntılı
bilgi edinmek için <a href="http://dmoz.org/Computers/Software/Internet/Site_Management/Log_Analysis/">dmoz.org</a>'a bakınız.</p>
<p>Apache httpd’nin çeşitli sürümlerinde erişim günlüklerini denetlemek
için kullanılan diğer modüller ve yönergeler arasında mod_log_referer,
mod_log_agent modülleri ve <code>TransferLog</code> yönergesi
sayılabilir. Artık, daha eski tüm diğer yönergelerin işlevselliklerini
bir araya toplayan <code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#customlog">CustomLog</a></code> yönergesi kullanılmaktadır.</p>
<p>Erişim günlüğünün girdi biçemi kolayca isteğe göre
düzenlenebilmektedir. Biçemi belirtmekte kullanılan biçem dizgesi, C
tarzı printf(1) biçem dizgesini andırır. Sonraki bölümlerde bazı
örneklere yer verilmiştir. Biçem dizgesini oluşturan belirteçlerin tam
listesi için <code class="module"><a href="./mod/mod_log_config.html">mod_log_config</a></code> belgesinin <a href="mod/mod_log_config.html#formats">Günlük Girdilerinin
Kişiselleştirilmesi</a> bölümüne bakınız.</p>
<h3><a name="common" id="common">Ortak Günlük Biçemi (OGB)</a></h3>
<p>Erişim günlüğü için sıklıkla kullanılan bir yapılandırma:</p>
<pre class="prettyprint lang-config">LogFormat "%h %l %u %t \"%r\" %>s %b" common
CustomLog logs/access_log common</pre>
<p>İlk satırda belli bir biçem dizgesi için <code>common</code> diye bir
<em>takma ad</em> tanımlanmaktadır. Biçem dizgesi, sunucuya hangi
belli bir bilgi parçalarını günlükleyeceğini söyleyen % imli biçem
belirteçlerinden oluşur. Biçem dizgesine ayrıca dizgesel sabitler de
yerleştirilebilir ve bunlar erişim günlüğüne oldukları gibi
kopyalanırlar. Biçem dizgesi içinde çift tırnak karakteri (") biçem
dizgesini vaktinden önce sonlandırmaması için ters bölü çizgisi ile
öncelenmelidir. Biçem dizgesi ayrıca, satır sonlarını belirtmek için
"<code>\n</code>" ve sekmeleri belirtmek için "<code>\t</code>"
denetim karakterlerini de içerebilir.</p>
<p><code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#customlog">CustomLog</a></code> yönergesi
evvelce tanımlanmış bir <em>takma adı</em> kullanarak yeni bir günlük
dosyası tanımlar. Erişim günlüğünün dosya ismi bölü çizgisi ile
başlamadıkça dosya yolunun <code class="directive"><a href="./mod/core.html#serverroot">ServerRoot</a></code> değerine göreli olduğu varsayılır.</p>
<p>Yukarıdaki yapılandırma günlük dosyasına girdileri Ortak Günlük
Biçemi (Common Log Format) adı verilen standart biçemde yazar.
Bu standart biçem başka HTTP sunucuları tarafından da kullanılır ve
çoğu günlük inceleme yazılımı tarafından tanınır. Ortak Günlük
Biçeminde üretilen günlük girdileri şöyle görünür:</p>
<div class="example"><p><code>
127.0.0.1 - frank [10/Oct/2000:13:55:36 -0700] "GET
/apache_pb.gif HTTP/1.0" 200 2326
</code></p></div>
<p>Bu günlük girdisini parça parça açıklayalım:</p>
<dl>
<dt><code>127.0.0.1</code> (<code>%h</code>)</dt>
<dd>Bu, sunucuya istek yapan istemcinin (uzak konağın) IP adresidir.
Eğer <code class="directive"><a href="./mod/core.html#hostnamelookups">HostnameLookups</a></code>
yönergesine <code>On</code> değeri atanmışsa sunucu bu IP adresi
için DNS sorgusu yapacak ve IP adresi yerine bulduğu konak ismini
yazmaya çalışacaktır. Bununla birlikte, bu işlem sunucuyu epeyce
yavaşlattığından önerilmemektedir. Konak isimlerini saptamak için en
iyisi günlük girdilerini <code class="program"><a href="./programs/logresolve.html">logresolve</a></code> gibi bir
günlük işlemcisinden geçirmektir. Burada raporlanan IP adresi
doğrudan istemcinin IP adresi olmayabilir. Eğer sunucu ile istemci
arasında bir vekil sunucu varsa bu IP adresi, vekil sunucunun IP
adresi olacaktır.</dd>
<dt><code>-</code> (<code>%l</code>)</dt>
<dd>Çıktıdaki bir "tire" imi istenen bilgi parçasının mevcut olmadığı
anlamına gelir. Bu durumda, mevcut olmayan bilgi istemci makine
üzerinde <code>identd</code> tarafından belirlenen istemcinin RFC
1413 kimliğidir. Bu bilgi oldukça güvenilmezdir ve sıkıca denetlenen
iç ağlar haricinde hemen hemen asla kullanılmamalıdır. Apache,
<code class="directive"><a href="./mod/mod_ident.html#identitycheck">IdentityCheck</a></code> yönergesine
<code>On</code> değeri atanmış olmadıkça bu bilgiyi saptamaya
uğraşmaz.</dd>
<dt><code>frank</code> (<code>%u</code>)</dt>
<dd>Bu, belge isteğinde bulunan kişinin HTTP kimlik doğrulamasıyla
saptanan kullanıcı kimliğidir. Bu değer CGI betiklerine
<code>REMOTE_USER</code> ortam değişkeni ile sağlanır. Eğer istek
için durum kodu 401 ise (aşağıya bakınız) henüz kullanıcının kimliği
doğrulanmamış olacağından bu değere güvenilmemelidir. Eğer belge
parola korumalı değilse günlüğün bu kısmı da yukarıdaki gibi
"<code>-</code>" olacaktır.</dd>
<dt><code>[10/Oct/2000:13:55:36 -0700]</code>
(<code>%t</code>)</dt>
<dd>İsteğin alındığı tarih ve saat. Biçemi şöyledir:
<p class="indent">
<code>[gün/ay/yıl:saat:dakika:saniye dilim]<br />
gün = 2 hane<br />
ay = 3 harf<br />
yıl = 4 hane<br />
saat = 2 hane<br />
dakika = 2 hane<br />
saniye = 2 hane<br />
dilim = (`+' | `-') 4 hane</code>
</p>
<p>Günlük biçem dizgesinde zaman gösterim biçemini
<code>%{<em>biçem</em>}t</code> şeklinde belirtmek de mümkündür.
Buradaki <code><em>biçem</em></code> dizgesi, stardart C
kütüphanesindeki <code>strftime(3)</code> işlevi için tanımlanmış
biçem belirteçleriyle veya desteklenen özel belirteçlerle
oluşturulabilir. Ayrıntılı bilgi için <code class="module"><a href="./mod/mod_log_config.html">mod_log_config</a></code>
<a href="mod/mod_log_config.html#formats">biçem dizgelerine</a>
bakın.</p>
</dd>
<dt><code>"GET /apache_pb.gif HTTP/1.0"</code>
(<code>\"%r\"</code>)</dt>
<dd>İstemciden alınan istek satırının çift tırnaklar arasında
gösterilmesi istenmiştir. İstek satırı en yararlı bilgi parçalarını
içerir. Birincisi, istemci tarafından kullanılan yöntem
<code>GET</code>’miş. İkinci olarak istemci
<code>/apache_pb.gif</code> dosyasını istemiş ve üçüncü olarak
istemci <code>HTTP/1.0</code> protokolünü kullanmış. İstek satırının
bazı parçalarını bağımsız olarak da günlüklemek mümkündür. Örneğin,
"<code>%m %U%q %H</code>" dizgesi, yöntem, yol, sorgu dizgesi ve
protokolü kaydedecektir; bu dizge "<code>%r</code>" biçem
belirtecinin tek başına yaptığı işi yapar.</dd>
<dt><code>200</code> (<code>%>s</code>)</dt>
<dd>Bu, sunucunun istemciye gönderdiği durum kodudur. İsteğin
başarıyla yerine getirilip getirilmediğini gösterdiği için bu bilgi
çok değerlidir. Durum kodu 2 ile başlıyorsa istek başarıyla yerine
getirilmiştir, 3 ile başlıyorsa yönlendirilmiştir, 4 ile başlıyorsa
istemci tarafında bir hata oluşmuştur, 5 ile başlıyorsa sunucuda bir
hata oluşmuştur. Olası hata kodlarının tam listesi <a href="http://www.w3.org/Protocols/rfc2616/rfc2616.txt">RFC2616 Hiper
Metin Aktarım Protokolü</a>nün 10. bölümünde bulunabilir.</dd>
<dt><code>2326</code> (<code>%b</code>)</dt>
<dd>Son parça istemciye döndürülen nesnenin yanıt başlığı hariç
uzunluğudur. Eğer istemciye bir içerik döndürülmemişse bu değer
"<code>-</code>" olacaktır. Bunun yerine günlüğe "<code>0</code>"
yazdırmak için <code>%B</code> belirtecini kullanınız.</dd>
</dl>
<h3><a name="combined" id="combined">Birleşik Günlük Biçemi</a></h3>
<p>Sıklıkla kullanılan diğer bir biçem dizgesi Birleşik Günlük Biçemi
(Combined Log Format) olup şöyle kullanılabilir:</p>
<pre class="prettyprint lang-config">LogFormat "%h %l %u %t \"%r\" %>s %b \"%{Referer}i\" \"%{User-agent}i\"" combined
CustomLog log/access_log combined</pre>
<p>Bu biçem ilaveten 2 alan içermesi dışında Ortak Günlük Biçemi ile
aynıdır. İlave alanların ikisi de <code>%{<em>başlık</em>}i</code>
biçeminde olup buradaki <code><em>başlık</em></code>, HTTP isteğindeki
başlık alanlarından biridir. Bu biçemin kullanıldığı bir erişim
günlüğü girdisi şöyle olurdu:</p>
<div class="example"><p><code>
127.0.0.1 - frank [10/Oct/2000:13:55:36 -0700] "GET
/apache_pb.gif HTTP/1.0" 200 2326
"http://www.example.com/start.html" "Mozilla/4.08 [en]
(Win98; I ;Nav)"
</code></p></div>
<p>Ek alanlar:</p>
<dl>
<dt><code>"http://www.example.com/start.html"</code>
(<code>\"%{Referer}i\"</code>)</dt>
<dd>HTTP istek başlığı "Referer". İstemcinin raporladığı isteğin
kaynaklandığı URI. (Bu isteğin yapılmasını sağlayan bağlantıyı
içeren URL veya istek bir sayfanın bileşenleri ile ilgiliyse istenen
sayfanın URL’si olabilir.)</dd>
<dt><code>"Mozilla/4.08 [en] (Win98; I ;Nav)"</code>
(<code>\"%{User-agent}i\"</code>)</dt>
<dd>Tarayıcı kimliğini içeren HTTP istek başlığı. Bu istemcinin
tarayıcısının raporladığı kendi tanıtım bilgisidir.</dd>
</dl>
<h3><a name="multiple" id="multiple">Çok Sayıda Erişim Günlüğü</a></h3>
<p>Yapılandırma dosyasında çok sayıda <code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#customlog">CustomLog</a></code> yönergesi kullanarak çok
sayıda erişim günlüğü kolayca oluşturulabilir. Örneğin aşağıdaki
yönergelerle 3 tane erişim günlüğü oluşturulacaktır. İlki temel OGB
bilgisini içerirken diğer ikisi isteğin kaynaklandığı yeri ve tarayıcı
kimliğini içerir. Son iki <code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#customlog">CustomLog</a></code> satırı ayrıca, <code>ReferLog</code> ve
<code>AgentLog</code> yönergelerinin etkilerinin nasıl taklit
edileceğini de göstermektedir.</p>
<pre class="prettyprint lang-config">LogFormat "%h %l %u %t \"%r\" %>s %b" common
CustomLog logs/access_log common
CustomLog logs/referer_log "%{Referer}i -> %U"
CustomLog logs/agent_log "%{User-agent}i"</pre>
<p>Bu örnek ayrıca, <code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#logformat">LogFormat</a></code> yönergesi ile bir takma ad tanımlamanın şart
olmadığını da göstermektedir. Günlük biçemi doğrudan <code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#customlog">CustomLog</a></code> yönergesinde
belirtilebilir.</p>
<h3><a name="conditional" id="conditional">Şarta Bağlı Günlükler</a></h3>
<p>Bazı durumlarda istemcinin yaptığı isteğe bağlı olarak erişim
günlüğünde belli girdilerin dışlanması gerekebilir. Bu, <a href="env.html">ortam değişkenleri</a> sayesinde kolayca yerine
getirilebilir. Önce isteğin belli koşulları sağladığını belirten bir
ortam değişkeni ataması yapılır. Bu işlem <code class="directive"><a href="./mod/mod_setenvif.html#setenvif">SetEnvIf</a></code> yönergesi ile yapılır.
Sonra da, ortam değişkenine bağlı olarak isteklerin günlüğe dahil
edilip edilmeyeceği <code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#customlog">CustomLog</a></code> yönergesinin
<code>env=</code> deyimi kullanılarak belirtilir. Bazı örnekler:</p>
<pre class="prettyprint lang-config"># yerel konaktan kaynaklanan istekleri imleyelim
SetEnvIf Remote_Addr "127\.0\.0\.1" kaydetme
# robots.txt dosyası isteklerini imleyelim
SetEnvIf Request_URI "^/robots\.txt$" kaydetme
# Kalanları günlüğe kaydedelim
CustomLog logs/access_log common env=!kaydetme</pre>
<p>Başka bir örnek olarak, Türkçe belge isteklerini bir dosyaya diğer
dillerdeki istekleri başka bir dosyaya kaydedelim.</p>
<pre class="prettyprint lang-config">SetEnvIf Accept-Language "tr" turkce
CustomLog logs/turkce_log common env=turkce
CustomLog logs/diger_diller_log common env=!turkce</pre>
<p>Bir arabellekleme senaryosuna arabelleğin verimli kullanılıp
kullanılmadığını bilmek isteyelim. Bu basitçe şöyle yapılabilir:</p>
<pre class="prettyprint lang-config">SetEnv CACHE_MISS 1
LogFormat "%h %l %u %t "%r " %>s %b %{CACHE_MISS}e" common-cache
CustomLog logs/access_log common-cache</pre>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> önce <code class="module"><a href="./mod/mod_env.html">mod_env</a></code> modülünü
çalıştıracak ve başarılı olunduğu takdirde içeriği onsuz teslim
edecektir. Bu durumda arabellek kaybı <code>1</code> olarak
günlüklenirken arabellek sunumu <code>-</code> olarak
günlüklenecektir.</p>
<p><code>env=</code> sözdizimine ek olarak, <code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#logformat">LogFormat</a></code> HTTP yanıt kodudaki koşul
değerlerini günlüklemeyi de destekler:</p>
<pre class="prettyprint lang-config">LogFormat "%400,501{User-agent}i" browserlog
LogFormat "%!200,304,302{Referer}i" refererlog</pre>
<p>Bu örnekte, HTTP durum kodu 400 veya 501 ise <code>User-agent</code>
başlığı günlüklenecektir. Aksi takdirde, günlüğe bir "-" yazılacaktır.
Benzer şekilde ikinci örnekte, HTTP durum kodu 200, 204 veya 302
<strong>değilse</strong> (durum kodlarının öncesindeki "!" imine
dikkat) <code>Referer</code> başlığı günlüklenecektir.</p>
<p>Koşula bağlı günlük kaydının çok esnek ve güçlü olabileceğini
göstermiş olsak da günlük içeriğini denetlemenin tek yolu bu değildir.
Günlük dosyaları sunucu etkinliğini eksiksiz olarak kaydedebildikleri
takdirde daha yararlı olurlar. Günlük dosyalarını sonradan işleme tabi
tutarak istenmeyen girdileri kaldırılmış bir kopya almak hem kolay hem
de daha yararlıdır.</p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="rotation" id="rotation">Günlük Çevrimi</a></h2>
<p>Yükü ağır sunucularda günlük dosyalarına kaydedilen bilginin miktarı
çok büyük boyutlara ulaşabilir. 10.000 istek içeren bir erişim günlüğü
yaklaşık 1MB yer kaplar. Etkin günlük dosyasını belirli aralıklarla
değiştirmek veya silmek gerekebilir. Apache httpd çalışırken dosyayı sürekli
açık tuttuğu ve yazdığı için bu işlem sunucu çalışırken yapılamaz. Bu
bakımdan, günlük dosyası değiştirildikten veya silindikten sonra yeni
dosyanın açılması için <a href="stopping.html">sunucunun yeniden
başlatılması</a> gerekir.</p>
<p><a href="stopping.html#graceful">Nazikçe yeniden başlatmak</a>
suretiyle sunucunun, mevcut ve bekleyen bağlantıları kaybetmeden yeni
günlük dosyalarını açması sağlanabilir. Bununla birlikte, bu işlem
sırasında sunucunun eski isteklere sunumu bitirene kadar eski günlük
dosyalarına yazmaya devam edebilmesi gerekir. Bu bakımdan, yeniden
başlatmanın ardından eski günlük dosyaları üzerinde bir işlem yapmadan
önce biraz beklemek gerekir. Günlük dosyalarını döndürürken kullanılan
senaryolarda genellikle eski günlük dosyaları yer kazanmak için
sıkıştırılırlar:</p>
<div class="example"><p><code>
mv access_log access_log.old<br />
mv error_log error_log.old<br />
apachectl graceful<br />
sleep 600<br />
gzip access_log.old error_log.old
</code></p></div>
<p>Günlük çevrimi yapmanın başka bir yolu da sonraki bölümde açıklandığı
gibi <a href="#piped">borulu günlükler</a> kullanmaktır.</p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="piped" id="piped">Borulu Günlükler</a></h2>
<p>Apache httpd hata ve erişim günlüklerini doğrudan bir dosyaya yazmak
yerine bir boru üzerinden başka bir sürece yazabilir. Bu yetenek ana
sunucuya herhangi bir kod eklemeksizin günlükleme esnekliğini şaşırtıcı
derecede arttırır. Günlükler boruya yazılmak istenirse dosya ismini boru
karakteriyle ("<code>|</code>") değiştirip ardına günlük girdilerini
standart girdisinden kabul edecek programın ismini eklemek yeterlidir.
Apache httpd başlatıldığı zaman borulu günlük işlemini de
başlatacaktır. Eğer sunucu çalışırken günlükleri kabul eden süreç
çökerse Apache httpd bu programı yeniden başlatır. (Bu son özelliği
sebebiyle bu tekniğe “güvenilir borulu günlükleme” adını veriyoruz.)</p>
<p>Borulu günlük süreçleri ana Apache httpd süreci tarafından başlatılır
ve bu süreçler ana Apache httpd sürecinin kullanıcı kimliğini miras
alırlar. Yani borulu günlükleme programları aslında root tarafından
çalıştırılmış gibi olur. Bu bakımdan, bu programları basit ve güvenilir
kılmak çok önemlidir.</p>
<p>Borulu günlüklerin önemli kullanım alanlarından biri de sunucuyu
yeniden başlatmak gerekmeksizin günlük çevrimini mümkün kılmaktır.
Apache HTTP sunucusu bu amaçla kullanılmak üzere
<code class="program"><a href="./programs/rotatelogs.html">rotatelogs</a></code> diye bir program içerir. Örneğin,
günlükleri 24 saatte bir döndürmek isterseniz bunu şöyle
yapabilirsiniz:</p>
<pre class="prettyprint lang-config">CustomLog "|/usr/local/apache/bin/rotatelogs /var/log/access_log 86400" common</pre>
<p>Borunun diğer ucundaki süreci başlatacak komutun tırnak içine
alındığına dikkat ediniz. Bu örnekler erişim günlüğü için verilmişse de
aynı teknik hata günlüğü için de kullanılabilir.</p>
<p>Hariçten bir uygulama olarak <a href="http://www.cronolog.org/">cronolog</a> isminde buna benzer ancak
çok daha esnek bir program daha vardır.</p>
<p>Borulu günlükler de şarta bağlı günlükleme kadar güçlü olmakla beraber
çevrimdışı ardıl işlemler gibi daha basit çözümler için
kullanılmamalıdır.</p>
<p>Öntanımlı olarak borulu günlük süreci bir kabuk kullanmadan
çalıştırılır. Kabuk kullanarak (genelde <code>/bin/sh -c</code> ile)
yapılmak istenirse "<code>|</code>" yerine "<code>|$</code>"
kullanılır:</p>
<pre class="prettyprint lang-config"># Kabuk kullanarak "rotatelogs" çalıştırmak
CustomLog "|$/usr/local/apache/bin/rotatelogs /var/log/access_log 86400" common</pre>
<p>Bu, Apache 2.2 için öntanımlı davranıştı. Kabuk özelliklerine bağlı
olarak, yeniden başlatma sırasındaki sinyal işleme sorunları ve günlük
borulama uygulamasının yaşam süresi için ek bir kabuk süreci ile
sonuçlanabilir. Apache 2.2 ile uyumluluk açısından "<code>||</code>"
gösterimi de desteklenmekte olup "<code>|</code>" kullanımına
eşdeğerdir.</p>
<div class="note"><h3>Windows'ta yığın alanı</h3>
<p>Windows'ta çok sayıda borulu günlükleme süreci çalışırken ve özellikle
HTTPD bir hizmet olarak çalışıyorsa sorunlar baş gösterebilir. Bunun
başlıca sebebi masaüstü yığın alanının (heap) dışına taşılmasıdır. Her
hizmete ayrılan masüstü yığın alanı, kayıt defterindeki
HKEY_LOCAL_MACHINE\System\CurrentControlSet\Control\SessionManager\SubSystems\Windows
kaydındaki üçüncü değiştirge olan <code>SharedSection</code>
değeridir. <strong>Bu değeri değiştirirken çok dikkatli olun</strong>;
bu, Windows kayıt defterini değiştirirken verilen normal
uyarılardandır, fakat eğer bu değer çok yüksek olursa masaüstü yığın
alanının tükenebileceği dikkate alınmalıdır.</p>
</div>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="virtualhost" id="virtualhost">Sanal Konaklar</a></h2>
<p>Bir sunucu çok sayıda <a href="vhosts/">sanal konak</a> ile hizmet
sunarken bunların günlük kayıtları için çeşitli seçenekler mevcuttur.
İlk seçenekte, sanki sunucu tek bir konakla hizmet sunuyormuş gibi
günlük kaydı yapılır. Günlükleme yönergelerini <code class="directive"><a href="./mod/core.html#virtualhost"><VirtualHost></a></code> bölümlerinin dışına, ana sunucu
bağlamına yerleştirerek tüm isteklerin aynı erişim ve hata günlüğüne
yazılmasını sağlamak olasıdır. Bu teknik, tek tek sanal konaklar için
kolayca istatistik toplamaya izin vermez.</p>
<p>Eğer <code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#customlog">CustomLog</a></code>
veya <code class="directive"><a href="./mod/core.html#errorlog">ErrorLog</a></code> yönergesi bir
<code class="directive"><a href="./mod/core.html#virtualhost"><VirtualHost></a></code> bölümüne
yerleştirilirse bu sanal konağa bütün erişimler veya hatalar belirtilen
dosyaya günlüklenecektir. Böyle günlükleme yönergeleri içermeyen sanal
konakların günlükleri hala ana sunucunun hata ve erişim günlüklerine
yazılmaya devam edecektir. Bu teknik az sayıda sanal konak barındıran
sunucular için çok kullanışlıdır. Fakat sanal konak sayısı çok fazlaysa
bu teknikle günlük dosyalarını yönetmek çok karmaşık bir hal alabilir.
Ayrıca, <a href="vhosts/fd-limits.html">yetersiz dosya tanıtıcısı</a>
sorunlarıyla çok sık karşılaşılabilir.</p>
<p>Erişim günlükleri için çok az bir fedakarlıkla çok iyi bir çözüm vardır.
Günlük biçemine sanal konaklarla ilgili bilgi eklemek suretiyle tüm
konakların aynı günlük dosyasını kullanmaları olasıdır. Böylece günlük
dosyası sonradan her sanal konak için ayrı bir dosya oluşturmak üzere
ayrıştırılabilir. Örneğin, bu işlem için şu yönergeler kullanılıyor
olsun:</p>
<pre class="prettyprint lang-config">LogFormat "%v %l %u %t \"%r\" %>s %b" ortaksankon
CustomLog logs/access_log ortaksankon</pre>
<p><code>%v</code> belirteci isteği sunan sanal konağın ismini günlüğe
yazmak için kullanılır. Daha sonra <a href="programs/split-logfile.html">split-logfile</a> gibi bir program
kullanarak, bu dosyadan her sanal konak için ayrı birer dosya elde
edilebilir.</p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
<div class="section">
<h2><a name="other" id="other">Diğer Günlük Dosyaları</a></h2>
<table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_logio.html">mod_logio</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_log_config.html">mod_log_config</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_log_forensic.html">mod_log_forensic</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_cgi.html">mod_cgi</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#logformat">LogFormat</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#bufferedlogs">BufferedLogs</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_log_forensic.html#forensiclog">ForensicLog</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mpm_common.html#pidfile">PidFile</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cgi.html#scriptlog">ScriptLog</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cgi.html#scriptlogbuffer">ScriptLogBuffer</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cgi.html#scriptloglength">ScriptLogLength</a></code></li></ul></td></tr></table>
<h3>Gönderilen ve alınan bayt sayısının günlüklenmesi</h3>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_logio.html">mod_logio</a></code> modülü <code class="directive"><a href="./mod/mod_log_config.html#logformat">LogFormat</a></code> yönergesinde kullanılan
biçem belirteçlerine alınan ve gönderilen bayt sayıları için iki
belirteç (%I ve %O) ekler.</p>
<h3>Adli Günlük</h3>
<p><code class="module"><a href="./mod/mod_log_forensic.html">mod_log_forensic</a></code> modülü istemci isteklerinin kanıt
olarak kullanılmak amacıyla günlüklenmesini sağlar. Günlükleme her
istek için isteğe hizmet sunmadan önce ve sonra olmak üzere iki defa
yapılır. Böylece günlük dosyasında başarılı her istek için iki satır
bulunur. Adli günlükleme çok sıkı kurallara tabi olup
kişiselleştirilemez. Güvenlik ve hata ayıklama aracı olarak yararlı
değildir.</p>
<h3><a name="pidfile" id="pidfile">PID Dosyası</a></h3>
<p>Apache httpd başlatıldığında, ana httpd sürecinin kimliği (PID)
<code>logs/httpd.pid</code> dosyasına kaydedilir. Bu dosyanın ismi
<code class="directive"><a href="./mod/mpm_common.html#pidfile">PidFile</a></code> yönergesi ile
değiştirilebilir. Bu süreç kimliği sistem yöneticisi tarafından ana
sürece sinyal göndererek artalan sürecini sonlandırmak veya yeniden
başlatmak için kullanılır. Windows üzerinde bu işlem için
<code>-k</code> komut satırı seçeneği kullanılır. Bu konuda daha
ayrıntılı bilgi edinmek için <a href="stopping.html">Durdurma ve
Yeniden Başlatma</a> belgesine bakınız.</p>
<h3><a name="scriptlog" id="scriptlog">Betik Günlüğü</a></h3>
<p><code class="directive"><a href="./mod/mod_cgi.html#scriptlog">ScriptLog</a></code> yönergesi CGI
betiklerinin girdi ve çıktılarını kaydetmenizi mümkün kılmak suretiyle
hata ayıklamaya yardımcı olur. Bu sadece deneysel amaçla kullanılmalı,
asıl sunucuya uygulanmamalıdır. <a href="mod/mod_cgi.html">mod_cgi</a>
belgesinde daha fazla bilgi bulunabilir.</p>
</div></div>
<div class="bottomlang">
<p><span>Mevcut Diller: </span><a href="./en/logs.html" hreflang="en" rel="alternate" title="English"> en </a> |
<a href="./fr/logs.html" hreflang="fr" rel="alternate" title="Français"> fr </a> |
<a href="./ja/logs.html" hreflang="ja" rel="alternate" title="Japanese"> ja </a> |
<a href="./ko/logs.html" hreflang="ko" rel="alternate" title="Korean"> ko </a> |
<a href="./tr/logs.html" title="Türkçe"> tr </a></p>
</div><div class="top"><a href="#page-header"><img src="./images/up.gif" alt="top" /></a></div><div class="section"><h2><a id="comments_section" name="comments_section">Yorum</a></h2><div class="warning"><strong>Notice:</strong><br />This is not a Q&A section. Comments placed here should be pointed towards suggestions on improving the documentation or server, and may be removed again by our moderators if they are either implemented or considered invalid/off-topic. Questions on how to manage the Apache HTTP Server should be directed at either our IRC channel, #httpd, on Freenode, or sent to our <a href="http://httpd.apache.org/lists.html">mailing lists</a>.</div>
<script type="text/javascript"><!--//--><![CDATA[//><!--
var comments_shortname = 'httpd';
var comments_identifier = 'http://httpd.apache.org/docs/2.4/logs.html';
(function(w, d) {
if (w.location.hostname.toLowerCase() == "httpd.apache.org") {
d.write('<div id="comments_thread"><\/div>');
var s = d.createElement('script');
s.type = 'text/javascript';
s.async = true;
s.src = 'https://comments.apache.org/show_comments.lua?site=' + comments_shortname + '&page=' + comments_identifier;
(d.getElementsByTagName('head')[0] || d.getElementsByTagName('body')[0]).appendChild(s);
}
else {
d.write('<div id="comments_thread">Comments are disabled for this page at the moment.<\/div>');
}
})(window, document);
//--><!]]></script></div><div id="footer">
<p class="apache">Copyright 2018 The Apache Software Foundation.<br /><a href="http://www.apache.org/licenses/LICENSE-2.0">Apache License, Version 2.0</a> altında lisanslıdır.</p>
<p class="menu"><a href="./mod/">Modüller</a> | <a href="./mod/directives.html">Yönergeler</a> | <a href="http://wiki.apache.org/httpd/FAQ">SSS</a> | <a href="./glossary.html">Terimler</a> | <a href="./sitemap.html">Site Haritası</a></p></div><script type="text/javascript"><!--//--><![CDATA[//><!--
if (typeof(prettyPrint) !== 'undefined') {
prettyPrint();
}
//--><!]]></script>
</body></html>